ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ TALE OF X CITIES - ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
Η σελίδα ανανεώνεται παράλληλα με την πορεία του εργαστηρίου.
Β' Φάση Εργαστηρίου - Ομάδες/Θεματικές
Εισαγωγικές σκέψεις για τις θεματικές - Έλλη Χρυσίδου
Αστικό Τοπίο
|
Πορτραίτα
|
Καθημερινά
|
|
Το 2006 πραγματοποιήθηκε μια ημερίδα με θέμα “Για το δικαίωμα στην Πόλη” από το Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών
Μερικά αποσπάσματα: "Αν την ελευθερία μας την αναζητούμενη θα την κερδίσουμε μέσα από την κοινωνία και μέσω της κοινωνίας, τότε σ’αυτήν την εξέγερση των ρομαντικών, όπου το δικαίωμα στην ευτυχία συνδέεται άμεσα με το δικαίωμα στην ανυπακοή, κρίσιμο ρόλο έχει να παίξει η πόλη που κρύβουμε μέσα μας. Μια πόλη (παιδικής) αθωότητας, όπου κανένας (κακός) λύκος δεν έχει μεταμφιεστεί σε (καλό) άνθρωπο, μια πόλη (καθαρών) ανθρωπίνων σχέσεων, όπου κανένα σκοτεινό συμφέρον δεν θα αλλοιώνει την λυτρωτική δύναμη της (ειλικρινούς) καλημέρας, μια πόλη με πολίτες που ελευθερώθηκαν από το (καταπιεστικό) κράτος χωρίς να σκλαβωθούν στα παζάρια της (κερδώας) αγοράς. Σ'αυτην την πόλη η μουσική της ψυχής μας ηχεί πιο μελωδικά από τα μεγάφωνα των διακηρύξεών μας." Γιάννης Πανούσης "Η πόλη μετατρέπεται πότε σε αρένα, πότε σε μήτρα, ποτέ σε υπόσχεση. Είναι το εργαστήρι που ευνοεί την παραγωγή ελευθερίας, δημοκρατίας, δηλαδή τις ελεύθερες επιλογές." Κατερίνα Στενού "Υπάρχει στην πόλη, ανέκαθεν υπήρχε, ένας πολίτης που δεν είναι πολίτης, που δεν θέλει να γίνει πολίτης, δεν θέλει να σταθεί, να αποκατασταθεί, δεν θέλει να σπιτωθεί, να τον μαζέψει η πόλη του, να τον πλύνει και να τον κουρέψει, θέλει να πλανιέται, να παραπλανά. Κυρίως να πλανά τον εαυτό του ότι είναι πολίτης, ενώ δεν είναι. Αυτός ο πολίτης ωστόσο δεν μπορεί να ζήσει έξω από τον οίκο του στην πόλη, που είναι ολόκληρη η πόλη." Μυρτώ Ρήγου O τόπος ως συγκυρία συνάντησης Ο Julio Carlos Argan, παλιός δήμαρχος της Ρώμης και ιστορικός τέχνης, έγραψε ότι πρέπει να βλέπουμε την πόλη ως έργο τέχνης, και δεν εννοούσε φυσικά μόνο την αισθητική του φυσικού αρχιτεκτονήματος και του πολεοδομημένο δημοσίου χώρου, αλλά την πόλη όπου μέσα στον ωραίο χώρο ανθεί η δημοκρατική ζωή, οι μάζες για την επιβίωση και η καθημερινή χρήση. Η πόλη ως έργο τέχνης είναι η πολυ-λειτουργικότητα και η ανάμιξη χρήσεων και κοινωνικών ομάδων, η ανάμιξη αλλά και η παραγωγική σύγκρουση πολιτικών και πολιτισμικών διαφορών μέσα σε έναν ιστορικό χώρο, ο οποίος διαμορφώνεται και εξελίσσεται συνεχώς. Η πόλη δεν είναι μουσείο αλλά συγχρωτισμός, συνεύρεση και σύγκρουση. Μνημεία - η μνήμη της ιστορίας Η μνήμη της ιστορίας αλλά και της ιδιαιτερότητας του χώρου της πόλης είναι παρούσα σε όλους μας, λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Φορείς της μνήμης είναι τα βιώματα και οι αναμνήσεις των ατόμων, τα κείμενα, χρονικά και περιγραφές, αλλά και τα ανθρωπογενή μορφώματα, κτίρια, τοπόσημα, χώροι ζωής. |
Αυτό που πρέπει να αποφασίσουμε είναι ότι ο ρόλος μας δεν είναι να δίνουμε απαντήσεις, αλλά να εντοπίζουμε και να επικεντρωνόμαστε στο λόγο, στη γλώσσα ως μέσο μορφοποίησης της εμπειρίας και μετασχηματισμού των συναισθημάτων.
ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ Καταγραφή μιας στιγμής που αποφασίσαμε να κρατήσουμε στον χρόνο, να δημιουργήσουμε απορίες, ερωτήματα, να δείξουμε και να αναδείξουμε συναισθήματα. Αλλά πώς η κοινωνία και ο πολιτισμός δημιουργούν συναισθήματα; Αντιλαμβανόμαστε ότι τα συναισθήματα είναι διαχρονικά και παγκόσμια. Για παράδειγμα, ο φόβος είναι ένα σημαντικό συναίσθημα και μέσα από αυτόν διασφαλίζεται η ύπαρξή μας. Ο πολιτισμός δεν αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αισθανόμαστε βιολογικά, σωματικά ή πνευματικά τον φόβο, επηρεάζει όμως την αντοχή μας σε αυτόν ή τον τρόπο που ιεραρχείς τους διάφορους φόβους σου. Δεν μελετάμε το συναίσθημα -π.χ. τι είναι η χαρά, η αηδία, η λύπη- για να το καταλάβουμε, αλλά το μελετάμε για να μπορέσουμε μέσα από αυτό να αντιληφθούμε την τέχνη. Σήμερα, είμαστε σε μια εποχή που το συναίσθημα έχει μεγαλύτερη σημασία από άλλοτε, όταν βομβαρδιζόμαστε από εικόνες, που δεχόμαστε κάθε λεπτό μέσα από έξυπνα τηλέφωνα, υπολογιστές, τηλεόραση, που στην καθημερινότητα είναι ένα σύγχρονο κοινωνικό πολιτιστικό φαινόμενο - ιδιαίτερα την περίοδο των περιορισμών λόγω της πανδημίας. Πριν χρόνια, έγινε μια έρευνα στο Πούερτο Ρίκο και στο Λονδίνο για το ποσό συχνά αγγίζονται οι άνθρωποι. Στο Πουέρτο Ρίκο τα αγγίγματα ήταν 150. Στο Λονδίνο 0. Αυτό σήμερα έχει αλλάξει και στο Λονδίνο ο αριθμός έχει αυξηθεί. |
Με τον όρο "τελετουργία” αναφερόμαστε σε ένα σύνολο κινήσεων, που έχουν συμβολικό νόημα, διαφορετικό από αυτό της καθημερινότητας. Η διαφορά αυτή εντοπίζεται στο ιδιαίτερο νόημα που αποδίδεται στην τελετουργική πράξη με τη χρήση συγκεκριμένων συμβόλων. Η τελετουργία συνδέεται εθιμικά με την παράδοση και το ιερόν. Ο κοινωνικός ρόλος της είναι είτε να προωθήσει είτε να ακυρώσει την επικρατούσα πολιτική πράξη.
Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, βασικό ζητούμενο της τέχνης ήταν ο διεπιστημονικός λόγος. Ήταν θεαματική η στροφή πολλών θεωρητικών μελετητών προς την ανθρωπολογία. Τόσο μέσα από τα εργαλεία, τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν, όσο και μέσα από την ανθρωπολογική προοπτική, η ανάλυση και η θεωρία της τέχνης, οι λόγοι για τον πολιτισμό και την πολιτιστική επικοινωνία, ωφελήθηκαν σημαντικά. Η τέχνη και η τελετουργία συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους από τα αρχαία χρόνια. Η παρόρμηση του ανθρώπου, η ανάγκη για έκφραση μιας έντονα βιωμένης συγκίνησης, η επιθυμία και η σχέση του με το Άγνωστο, εκδηλώνονται μέσα από πράξεις/δρώμενα μετασχηματισμού και μετουσίωσης. Στην τελετουργία, ο ίδιος ο άνθρωπος μέσω συμβολικών πράξεων δημιουργεί έναν άλλο κόσμο, έναν ιερό χώρο, όπου η σωματική, νοητική πνευματική και κοινωνική του αντίληψη παίρνει σχήμα, μορφή, νόημα, γίνεται Τέχνη. Στο βιβλίο των Δ. Γιατρομανωλάκη και Π. Ροΐλου "Τελετουργική Ποιητική” καταγράφεται πώς στο ανθρωπολογικό βλέμμα διαγράφονται νέοι ορίζοντες σχετικά με την μελέτη και την κατανόηση των λογοτεχνικών έργων και την διερεύνηση πολιτιστικών φαινομένων, τα οποία προέρχονται από διαφορετικές περιοχές και παραδόσεις. Για παράδειγμα, στο έργο της ποιήτριας Σαπφούς υπογραμμίζεται ο ρόλος που παίζει ο κοινωνικός και πολιτιστικός περίγυρος, μέσα από τον οποίο εκφέρεται και εντάσσεται το πολυφωνικό και διαλογικό τραγούδι της, ως επικοινωνιακό και τελεσίδικο γεγονός. Αλλά και οι ποιητές Έλιοτ και Μαλαρμέ, στον πυρήνα της σύλληψής τους είχαν την διάδραση μεταξύ τέχνης και τελετουργίας. Ο Αυστριακός φιλόσοφος Wittgenstein [1889-1951] αναφερει ότι "είμαστε εν γενεί τελετουργικά όντα. Ταραζόμαστε από τον κόσμο, στον οποίο είμαστε 'αφιερωμένοι'.Τρομάζουμε να τον βιώνουμε. Από την πρωτόγονη κοινωνία έως και σημερα, η ανάγκη να αισθανόμαστε το περιβάλλον που ζούμε και να το αποδεχόμαστε, να το διαμορφώνουμε, δεν έχει αλλάξει. Η τελετουργία λέει 'πράξε' με σκοπό να συλλάβεις, να κατανοήσεις τον κόσμο." |
Εισαγωγικές σκέψεις για τις θεματικές - Λυδία Χατζηιακώβου
Αστικό Τοπίο
|
Πορτραίτα
|
Καθημερινά
|
|
Ποια είναι τα συστατικά του αστικού τοπίου;
Στοιχεία του κινούνται και στοιχεία που δεν κινούνται αλλά μεταμορφώνονται με την πάροδο του χρόνου. Δημόσιοι χώροι, δρόμοι, πλατείες, κτίρια, μνημεία, πάρκα, φύση - που την έχουμε φυτέψει και που έχει φυτρώσει μόνη της. Άλλοι περαστικοί, αυτοκίνητα, αδέσποτα. Ήχοι και μυρωδιές - ειδικά αυτά τα δύο στοιχεία τα νιώσαμε πιο έντονα την περίοδο της καραντίνας, μιας και η απουσία πολλών ανθρώπων και αυτοκινήτων άφησε χώρο για να ακούσουμε τους ήχους και να μυρίσουμε τις μυρωδιές της πόλης. Ο δημόσιος χώρος ενεργοποιεί όλες μας τις αισθήσεις (κάτι που δεν συμβαίνει στον ψηφιακό χώρο). Ενώ βασικό στοιχείο του δημόσιου χώρου είναι και το τυχαίο. Όταν βγαίνεις έξω ποτέ δεν ξέρεις τι θα σου συμβεί - συναντάς ανθρώπους, εικόνες, ήχους και μυρωδιές. Το αστικό τοπίο διαμορφώνεται από τις τοπικές αρχές -ως προς την πολεοδομική διαχείρισή του, αλλά και από την δράση των πολιτών. Το αστικό τοπίο το βιώνουμε ως χρήστες του - μόνιμοι -στην δική μας πόλη- ή περαστικοί -σε άλλες πόλεις που επισκεπτόμαστε. Η πόλη καθορίζει την καθημερινή μας δραστηριότητα - τι δουλειά κάνουμε, πώς μετακινούμαστε από το ένα μέρος στο άλλο, πώς περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας. "Οι πόλεις είναι τα μικροσκόπια που μας επιτρέπουν να δούμε τα άκρα της κοινωνίας". To 2008, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας ο αριθμός των ανθρώπων που ζούσαν σε πόλεις ήταν μεγαλύτερος από τον αριθμό των ανθρώπων που ζούσαν στην εξοχή. Το 2050, το ποσοστό αυτό θα ανέβει στο 68%. |
"Πορτραίτο" είναι η -συνήθως καλλιτεχνική- αναπαράσταση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου.
Το πορτραίτο μεταφέρει την ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου, ανεξάρτητα με το μέσο που χρησιμοποιείται - ζωγραφική, φωτογραφία, βίντεο. Κατά κανόνα ο εικονιζόμενος κοιτάει κατάματα στον φακό / στον θεατή. Ενώ κάποιες φορές -κυρίως σε κλασικά έργα- στην εικόνα περιλαμβάνονται και στοιχεία που δηλώνουν την κοινωνική θέση, το επάγγελμα, το στάτους του εικονιζόμενου. Πολύ συχνά το παρατηρούμε αυτό και στο στο θέατρο και στον κινηματογράφο, όπου το σκηνικό διαμορφώνει και αυτό τους χαρακτήρες. Σε πολλές ταινίες επίσης η ίδια η πόλη εμφανίζεται ως "χαρακτήρας" που διαμορφώνει την πλοκή - από τις ταινίες του Woody Allen ως το Sex and the City. Mπορεί να υπάρχουν και πορτραίτα τόπων - κατασκευασμένων ή και φυσικών. Στον κινηματογράφο και την λογοτεχνία χρησιμοποιείται και η λέξη ψυχογράφημα, που αναφέρεται στην περιγραφή του ψυχισμού ενός ατόμου, μιας κοινωνίας ή μιας εποχής, κυρίως μέσα από την ψυχολογική σκοπιά των φαινομένων. Ποια η διαφορά μεταξύ της θεματικής "αστικό τοπίο" και της θεματικής "πορτραίτα"; Στην πρώτη περίπτωση οι προτάσεις είχαν να κάνουν περισσότερο με την παρατήρηση της πόλης, την διαμόρφωση του δημόσιου χώρου. Στην δεύτερη περίπτωση διακρίνεται μία διάθεση ενδοσκόπησης. Οι περισσότερες προτάσεις αναφέρθηκαν περισσότερο σε προσωπικότητες, ψυχισμό, συναισθήματα - είτε ατόμων είτε τόπων. Φυσικά ο διαχωρισμός δεν είναι απόλυτος, και στην τελική δεν έχει και πολλή σημασία, καθώς μέσα από το εργαστήριο κάποιες προτάσεις μπορεί να αλλάξουν, σίγουρα πάντως όλες μπορεί να εξελιχθούν, και στην πορεία θα προκύψουν ενδεχομένως νέες θεματικές και νέοι συσχετισμοί. Η θεματική είναι λοιπόν μία αφετηρία, που μπορεί να μας οδηγήσει σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Στο έργο τους, καλλιτέχνες είτε αποδίδουν μία συγκεκριμένη ψυχολογική-συναισθηματική κατάσταση και τους λόγους που την έχουν προκαλέσει και την οποία το κοινό παρακολουθεί ως θεατής. Είτε ενεργοποιούν το κοινό να βιώσει το ίδιο μία κατάσταση μέσα από άμεση συμμετοχή στην υλοποίηση του έργου. Η λέξη-κλειδί στα έργα αυτά είναι "ενσυναίσθηση". |
Κατηγορίες τελετουργιών: θρησκευτικά τελετουργικά, rites of passage, πολιτικά τελετουργικά, τελετουργικά που σηματοδοτούν την αλλαγή των εποχών, το πέρασμα του χρόνου.
Οι τελετουργίες συμβάλλουν στη λειτουργία της κοινωνίας, μεταφέρουν κοινωνικούς κανόνες, κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη. Ταυτόχρονα, σηματοδοτούν την εξουσία και διαμορφώνουν τους κοινωνικούς ρόλους. Τα μέλη μιας συγκεκριμένης κοινωνίας γνωρίζουν το νόημα κάθε τελετουργίας, που μπορεί όμως να μην γίνεται εύκολα αντιληπτό από έναν εξωτερικό παρατηρητή. Σε ατομικό, προσωπικό επίπεδο, υπάρχουν τα καθημερινά τελετουργικά. Είναι μία ρουτίνα, ίσως μία παύση, κάτι που κάνουμε καθημερινά με τον ίδιο περίπου τρόπο, για συνδεθούμε με τον εαυτό μας ή για να συνδεθούμε με τους άλλους ή κάτι που μας βοηθάει να οργανώνουμε τη μέρα μας - ο καφές πριν ξεκινήσουμε την δουλειά, η προσωπική περιποίηση, το κυριακάτικο τραπέζι, μία βόλτα, η ετοιμασία πριν από ένα ραντεβού. Κάτι που έχει αξία για εμάς και όχι απαραίτητα για τον διπλανό μας. Επίσης το παιχνίδι είναι τελετουργία - μας εισάγει σε έναν άλλον κόσμο, με τους δικούς του κανόνες, μέσα από τον οποίο μαθαίνουμε το πώς να σχετιζόμαστε με τους άλλους. Ο τρόπος που ντυνόμαστε ή και ο τρόπος που σερβίρουμε το φαγητό. Και φυσικά η τέχνη -τόσο η παραγωγή όσο και η θέασή της- περιλαμβάνει ένα είδος τελετουργίας. Κάθε τελετουργία έχει έντονα στοιχεία performance - παράσταση/αναπαράσταση/συμβολισμός. Πολλά έργα που αναφέρονται σε τελετουργίες είναι τα ίδια performance (επιτέλεση) - αναπαράγουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στιγμές της καθημερινότητας και συμπεριφορές. Βγάζοντας τις σκηνές αυτές από το πλαίσιό τους, τους δίνουν μία άλλη αξία, μας επιτρέπουν να τις δούμε αποστασιοποιημένα, να τις αξιολογήσουμε, να τις αναγνωρίσουμε, να τις κριτικάρουμε. Πολλοί καλλιτέχνες επίσης καταγράφουν έθιμα και τελετουργίες με μία σχεδόν ανθρωπολογική προσέγγιση, ενώ άλλοι αναπαριστούν με τρόπο επιτελεστικό ή και συμμετοχικό. Ερωτήσεις για τα επόμενα βήματα: Πώς εξελίσσονται τα τελετουργικά μέσω της τεχνολογίας; Ποιες είναι οι τελετουργίες της (μετα)κόβιντ εποχής; |
Β' Φάση Εργαστηρίου - Έργα/Αναφορές
Χρήστος Παπαδόπουλος, "Η Πόλη σε Πρώτο Πρόσωπο"
Αναφορές
ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ – ΒΙΝΤΕΟΓΡΑΦΙΑ
• Ο Άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή (Dziga Vertov, Σοβιετική Ένωση, 1929) - https://youtu.be/mpJpEO8OE-s
• Sans Soleil (Chris Marker, Γαλλία, 1983) - https://youtu.be/fdusEgrbhgA
• La Jetée (Chris Marker, Γαλλία, 1962) - https://youtu.be/fU99W-ZrIHQ
• Ομόνοια – Οι Στοές (από τη σειρά Μικροπόλεις, ΕΡΤ, σκην. Γιάννης Γαϊτανίδης, Ελλάδα, 2011) - https://vimeo.com/30180272
• Σειρά Μικροπόλεις ΕΡΤ - https://vimeo.com/mikropoleis
• Για τον χρόνο και την πόλη (Of Time and City, Terence Davies, Μεγάλη Βρετανία, 2008) - https://youtu.be/RHF3FR1IWUw (επίσημο trailer)
• London (Patrick Keiler, 1994) - https://youtu.be/2zgHBACzfkI (απόσπασμα)
• Λασκαρέως 99 (από τη σειρά DOCVILLE, Κατερίνα Πατρώνη, 2011) - https://youtu.be/_Wp2bGHHjmA (απόσπασμα)
• Filming Revolution (web documentary, Alisa Lebow και άλλοι, Μεγάλη Βρετανία) - https:// filmingrevolution.supdigital.org/
• The Prism (ιστοσελίδα, συλλογικό, Ελλάδα, 2011) - http://www.theprism.tv/Greek/home1.php
• Invisible Cities (Χρήστος Παπαδόπουλος, 2014) - https://vimeo.com/121310054
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Εύα Στεφανή, Ντοκιμαντέρ: Το Παιχνίδι της Παρατήρησης (Εκδ. Πατάκη, 2016)
• Bill Nichols, Introduction to Documentary (Εκδ. Indiana University Press, τρίτη έκδοση (2017)
• Iván Villarmea Álvarez, Urban Change in Contemporary Non-Fiction Film (Wallflower Press, 2015)
• Timothy Corrigan, The Essay Film: From Montaigne, After Marker (Oxford University Press, 2011)
ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
• Εφόδιο για νέους Ντοκιμαντερίστες (Απόστολος Καρακάσης, Χρήστος Γούσιος, Κώστας Κεφάλας) - https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/3870/6/KARAKASIS%20new.pdf
• Ο Άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή (Dziga Vertov, Σοβιετική Ένωση, 1929) - https://youtu.be/mpJpEO8OE-s
• Sans Soleil (Chris Marker, Γαλλία, 1983) - https://youtu.be/fdusEgrbhgA
• La Jetée (Chris Marker, Γαλλία, 1962) - https://youtu.be/fU99W-ZrIHQ
• Ομόνοια – Οι Στοές (από τη σειρά Μικροπόλεις, ΕΡΤ, σκην. Γιάννης Γαϊτανίδης, Ελλάδα, 2011) - https://vimeo.com/30180272
• Σειρά Μικροπόλεις ΕΡΤ - https://vimeo.com/mikropoleis
• Για τον χρόνο και την πόλη (Of Time and City, Terence Davies, Μεγάλη Βρετανία, 2008) - https://youtu.be/RHF3FR1IWUw (επίσημο trailer)
• London (Patrick Keiler, 1994) - https://youtu.be/2zgHBACzfkI (απόσπασμα)
• Λασκαρέως 99 (από τη σειρά DOCVILLE, Κατερίνα Πατρώνη, 2011) - https://youtu.be/_Wp2bGHHjmA (απόσπασμα)
• Filming Revolution (web documentary, Alisa Lebow και άλλοι, Μεγάλη Βρετανία) - https:// filmingrevolution.supdigital.org/
• The Prism (ιστοσελίδα, συλλογικό, Ελλάδα, 2011) - http://www.theprism.tv/Greek/home1.php
• Invisible Cities (Χρήστος Παπαδόπουλος, 2014) - https://vimeo.com/121310054
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Εύα Στεφανή, Ντοκιμαντέρ: Το Παιχνίδι της Παρατήρησης (Εκδ. Πατάκη, 2016)
• Bill Nichols, Introduction to Documentary (Εκδ. Indiana University Press, τρίτη έκδοση (2017)
• Iván Villarmea Álvarez, Urban Change in Contemporary Non-Fiction Film (Wallflower Press, 2015)
• Timothy Corrigan, The Essay Film: From Montaigne, After Marker (Oxford University Press, 2011)
ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
• Εφόδιο για νέους Ντοκιμαντερίστες (Απόστολος Καρακάσης, Χρήστος Γούσιος, Κώστας Κεφάλας) - https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/3870/6/KARAKASIS%20new.pdf
